Aflevering 7-8

De laatste jaren is er veel aandacht voor arbeidsveiligheid en arbeidshygiëne binnen Brandweer Nederland. Maar hoe zit dat met corona? Wat moet je wel doen en wat juist niet? Hoe zit het met ontsmetten? En wat te doen bij reanimaties waarbij je in aanraking kunt komen met coronapatiënten?

De algemene COVID-19 richtlijnen van het RIVM gelden ook voor beroepsbrandweerlieden, tenzij dat echt niet kan. Dit geldt bijvoorbeeld voor situaties tijdens het uitrukken en tijdens de incidentbestrijding. Tijdens de kazernering en na afloop van een incident zal dit over het algemeen wel lukken. Het is aan de creativiteit en de eigen verantwoordelijkheid van de gekazerneerde ploegen er een goede invulling aan te geven. Dat staat in de Brancherichtlijn COVID-19 van Brandweer Nederland. Hoe gaan beroepsbrandweerlieden hiermee om? En hoe zit het met het kantoorpersoneel?

‘Vandaag herdenken we op afstand, maar in gedachten zijn we met elkaar verbonden’, aldus minister van Justitie en Veiligheid Ferdinand Grapperhaus op zaterdag 20 juni bij de jaarlijkse herdenking van omgekomen brandweercollega’s. De ceremonie is door velen digitaal bijgewoond.

Wat doet COVID-19 met je longen? In hoeverre kan het letsel dat je eraan overhoudt blijvend zijn? En heeft dat invloed op het dragen van ademlucht? Er is nog veel onbekend. Longarts Leon van den Toorn van het Erasmus Medisch Centrum Rotterdam en bedrijfs- en duikerarts Chris Jiskoot van de Arbo Unie vertellen over wat ze tot nu toe weten van de effecten van deze nieuwe ziekte.

Als op 12 maart plotseling een lockdown wordt afgekondigd voor het hele land, komen brandweerkorpsen voor een grote uitdaging en veel vragen te staan? Hoe borgen ze de continuïteit? Wat kunnen ze verwachten? Hoe ga je om met zieke slachtoffers? Hoe kun je jezelf beschermen? Het is een grote zoektocht, die ook leidt tot nieuwe kansen. De brancherichtlijn COVID-19 van Brandweer Nederland die eind mei is gepubliceerd, biedt daarbij houvast.

COVID-19 was een begrip waar een jaar geleden niemand nog van had gehoord, laat staan mee bezig was. Je zou zeggen dat het inmiddels meer COVID-20 is omdat de bestrijding van het coronavirus ons het hele jaar nog wel bezighoudt. De impact is gigantisch, zowel op ons maatschappelijke leven als op de economie. COVID-19 beheerst ons doen en laten, we realiseren ons dat we kwetsbaar zijn. We leven en werken steeds meer op mondiale schaal, een epidemie wordt al snel een pandemie, in dit geval een zogenaamde infectieziekte A waarbij de leiding over de bestrijding op landelijk niveau bij de minister van VWS ligt en op lokaal niveau bij de voorzitter van de veiligheidsregio. Het coronavirus heeft ook forse impact op onze brandweer. Een aantal observaties van mijn kant:

In de nieuwe Mobiele Commando Unit (MCU) van Veiligheidsregio Zaanstreek-Waterland kunnen alle functionarissen volgens de richtlijnen van het RIVM veilig vergaderen. Hoewel de nieuwe mobiele multidisciplinaire vergaderruimte al een jaar in bestelling was, kon deze een week voor de levering nog worden aangepast naar de nieuwe richtlijnen.

De coronacrisis treft het Caribisch deel van het Koninkrijk hard. De eilanden zijn wat betreft voedsel, brandstof en medische zorg grotendeels afhankelijk van het buitenland. De toeristenindustrie is bovendien ingestort. De beroepsbrandweerkorpsen gaan intussen zo goed en zo kwaad als dat kan verder met hun taak.

De veiligheid van brandweerlieden die met minder dan zes personen uitrukken naar een brand, is zo goed mogelijk gegarandeerd. Ook krijgen besturen van de veiligheidsregio’s nu realistische informatie over de opkomsttijden. Daarmee hebben de regio’s een aantal aanbevelingen uit eerder onderzoek van de Inspectie Justitie en Veiligheid (JenV) opgevolgd. Dit blijkt uit een inventarisatie van de inspectie.

Nu er minder besmettingen zijn en de coronamaatregelen worden versoepeld, keert ook de rust terug bij het Landelijk Operationeel Team Corona (LOT-C). Dit team ondersteunt en faciliteert de Veiligheidsregio’s bij alle mogelijk denkbare vraagstukken rondom corona. Dat blijft het de komende periode ook doen, hetzij in afgeslankte vorm. Daarnaast kijkt het team onder leiding van IJle Stelstra naar hoe ze de voor de coronacrisis ontwikkelde producten kunnen doorontwikkelen zodat deze ook bij andere crises kunnen worden gebruikt.

22 dodelijke slachtoffers vielen vorig jaar bij 21 woningbranden. ‘Dertien branden ontstonden door menselijk handelen, waarbij onvoorzichtigheid bij roken de meest voorkomende brandoorzaak was, gevolgd door koken. Voorlichting over brandveiligheid is én blijft dus uitermate belangrijk’, vertelt lector Brandpreventie René Hagen.

En nu dan? Dat is de eerste gedachte die bij Jaap Molenaar, decaan bij de Brandweeracademie, door het hoofd schiet als de lockdown wordt afgekondigd. ‘Alle opleidingen, examens en oefeningen moesten worden stilgelegd. Dan moet je andere manieren zien te vinden waarop je toch nog iets kunt doen.’ En dat is gebeurd. Zowel bij de Brandweeracademie als in de regio’s verschoven initiatieven vrij snel richting het digitale.

Visser B.V, marktleider in Nederland op het gebied van ambulancebouw gaat uitbreiden. Naast ambulances produceert Visser ook hulpverleningsvoertuigen voor de brandweer en voertuigen voor Defensie.

Wanneer mensen in een acute situatie worden gealarmeerd en gewaarschuwd, handelen zij alleen als ze de situatie zelf daadwerkelijk als (potentieel) ernstig inschatten en het idee hebben dat handelen zinvol is. Hoewel overheidsorganisaties, autoriteiten en anderen graag zien dat alle personen in een rampsituatie precies zo handelen als zij willen, is dat vrijwel nooit het geval, dat blijkt uit een adviesrapport van het lectoraat Crisisbeheersing van het IFV naar aanleiding van een lekkage van giftige stoffen bij Chemelot op 3 augustus vorig jaar. De resultaten van het onderzoek geven vooral aanleiding tot nuchterheid en realisme over de rol van risico- en crisiscommunicatie bij incidenten zo concluderen de onderzoekers.

Hoe kun je de continuïteit van vrijwillige brandweerposten borgen als het land op slot gaat en een pandemie uitbreekt? Voor die vraag stonden de regio’s aan het begin van de crisis. Het antwoord kwam uit onverwachte hoek. De paraatheid nam bij bijna alle posten toe. Daarnaast wordt bij de inzetbaarheid van vrijwilligers volledig uitgegaan van vertrouwen. Heb je klachten, dan blijf je thuis. Dat werkt goed, maar is niet waterdicht.

Als de rookwolken opstijgen bij de voormalige kerncentrale in Dodewaard, regent het 21 mei meldingen bij de 112-alarmcentrale. Bij werkzaamheden aan het dak is brand ontstaan achter de gevelbeplating. Op basis van het aantal meldingen en de aard van het gebouw, wordt al snel opgeschaald naar grote brand. ‘Oei, heb ik dit?’, is de eerste gedachte van Peter Vernooij, Hoofdofficier van Dienst (HOvD).

Haar agenda voor de komende maanden is vol, als op 12 maart de lockdown door het kabinet wordt afgekondigd. ‘Afbellen, dat was het enige dat we nog konden doen’, reageert Hilde Slagers van de afdeling Brandveilig Leven van Brandweer Twente. Hoewel ze de afgelopen maanden veel verschillende werkzaamheden heeft uitgevoerd, hunkert ze naar het moment dat ze weer mag starten met het geven van voorlichting over brandveiligheid.

Terwijl de hulpverleners van de witte kolom overuren draaien in de periode van maart tot en met april, neemt het werk bij de brandweer af. ‘Hoe kunnen jullie helpen?’ Die vraag wordt binnen Veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland vanuit de GHOR al snel aan de brandweer gesteld. Het antwoord wordt gevonden in het ontsmetten van ambulances nadat zij een rit met een coronapatiënt hebben gehad. ‘Het is ontzettend dankbaar werk. Wat ons betreft voor herhaling vatbaar’, aldus projectleider Nico Theuns van de kazerne Uithoorn.

De afgelopen periode is Hubert Bruls als voorzitter van het Veiligheidsberaad regelmatig te zien op televisie. Hij is bovendien burgemeester van Nijmegen en voorzitter van Veiligheidsregio Gelderland-Zuid. ‘Deze crisis is voor de veiligheidsregio’s en het Veiligheidsberaad een mooie kans om te laten zien wat we kunnen en waarom we er zijn. We zijn goed voorbereid op de crisisbeheersing, maar deze is bijzonder. Zo’n langdurige crisis van nationale omvang hebben we nog nooit eerder meegemaakt.’ Vanuit zijn functie is Bruls al sinds januari bezig met de voorbereiding op en aanpak van de coronacrisis.

In de eerste weken na het afkondigen van de lockdown wordt Nick van Schaick, vrijwilliger bij Veiligheidsregio Utrecht, gealarmeerd voor een prio2 afhijsing. ‘Een simpel incident, zo maken we ze zo vaak mee.’ Toch blijkt deze inzet niet een als alle andere. Van Schaick en zijn collega’s zien plotseling de keerzijde van de coronacrisis.

Waar de brandweerlieden op Schiphol normaal gesproken een redelijk vast dagritme hebben met oefenen, sporten, oriëntatiebezoeken en uitrukken, is dat sinds de lockdown volledig op de kop gegaan. Het oefenen en de oriëntatiebezoeken werden stilgelegd, sporten kon niet meer met de hele groep tegelijk en tussen de kazernes werd geen personeel meer gerouleerd. ‘In eerst instantie dacht ik dat het wel wat mee zou vallen, maar er is echt veel veranderd. Nu wil ik het liefst zo snel mogelijk weer terug naar het oude normaal’, vertelt Humphrey Stoter van Brandweer Schiphol.

Dat een oefenscenario niet altijd klopt, blijkt als het kabinet er 12 en 15 maart voor kiest de intelligente lockdown af te kondigen. ‘Op dat moment had ik een flashback naar de grote pandemieoefening die we vorig jaar samen met Zuid-Holland Zuid hebben gedraaid. Daar hielden we vooral rekening met percentages uitval van het personeel. Dit scenario zat daar niet in’, vertelt Wilco Andeweg, Adviseur Gevaarlijke Stoffen (AGS) bij Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond en medewerker bij DCMR Milieudienst / Omgevingsdienst Rijnmond. ‘Bovendien valt me op dat we als AGS’en soms zelfs werden gealarmeerd voor advies bij een afhijsing of reanimatie.’

Een paar weken voordat in het hele land de lockdown wordt afgekondigd, is de situatie in Oost-Brabant al nijpend. Vanaf eind februari buigt teamleider Martijn Sonjé van de meldkamer Oost-Brabant zich met een denktank over de eigen bedrijfscontinuïteit. Van de groep van 24 centralisten is gedurende de crisis een aantal weken dertig procent niet inzetbaar. ‘De club werd steeds kleiner. We hebben regelmatig een moment gehad dat er niet nog een zieke bij moest komen, dan hadden we extra maatregelen moeten treffen.’

Als half maart de lockdown wordt afgekondigd, wordt in eerste instantie in Veiligheidsregio Gelderland-Midden brandonderzoek stopgezet. ‘Vanaf dat moment hebben we alleen de primaire brandweertaken uitgevoerd. Daar valt het doen van brandonderzoek niet onder’, legt brandonderzoeker Jan de Werd uit. Na vier weken wordt de taak weer opgestart, maar wel met inachtneming van de anderhalve meter afstand. ‘Ons werk is ook een deel van de nazorg richting slachtoffers. Die afstand maakt het veel afstandelijker.’